Adamnyń denesi sımmetrııadyq qasıettermen qamtamasyz etilgen: sol jaq bilek, dál oń jaq bilekten aýmaıdy; sol qulaqtyń kólemi - oń qulaqtyń kólemimen birdeı; eki kózdiń dál ortasynan bólip qaraǵanda adamnyń bir jaq denesi ekinshi jaq denesi bir-biriniń tura kóshirmesi sekildi. Degenmen, ár adamnyń minsiz sımmetrııadan shaǵyn aýytqýlary da kezdesip jatady.
Bet pen deneniń aıqyn asımmetrııasy eki faktorǵa balanysty bolýy múmkin. Olardyń biri - genetıka. Adamda bolatyn genetıkalyq mýtatsııalarynyń jalpy sany mýtatsııalyq júkteme dep atalady. Árbir adamnyń boıynda belgili bir genetıkalyq mýtatsııa sanynyń bolýy qalypty bolyp esepteledi (ortasha eseppen olardyń birneshe júzdegeni anyqtalǵan). Alaıda, keıbir adamdardyń joǵary mýtatsııalyq júktemesi bar, odan asımmetrııanyń damýy múmkin.
Ekinshi faktor – ekologııa bolyp tabylady. Keıbir adamdar ósýi men damýy kezinde basqa adamdarǵa qaraǵanda jıi aýyrady, joǵary satydaǵy parazıttik ınvazııalarǵa ushyraıdy , jaraqattarǵa jáne qolaısyz ekologııalyq orta faktorlaryna tap bolyp jatady. Munyń barlyǵy bet pen deneniń asımmetrııasynyń damýyna áser etedi.
Demek, sımmetrııa myqty densaýlyqtyń belgisi bolyp tabylady, adamnyń tómengi mýatsııalyq júktemesi bar ındıkator, ol qorshaǵan ortadaǵy jaǵymsyz áser etetin faktorlarǵa ushyraǵan nemese olardan densaýlyǵyna asa zııan keltirmeı qalyptasyp alǵan degen sóz.
Alǵashynda dene sımmetrııalary tartymdy bolýy múmkin. Biraq, mynany este ustaý kerek, áıelder sanaly deńgeıde sımetrııadan azdap aýytqýǵa qabiletti, ol, árıne, paıdaly daǵdylar bolyp tabylady, ásirese asımetrııanyń faktolaryn esepteı kelse onyń túrlerin birden taný múmkin emes.
Áıel dene sımmetrııasynyń ıisin ajyrata ala ma? Bir ǵylymı zertteýlerde er adamdar eki tún boıy aq maqtaly fýtbolkalar kıip jatty. Osydan keıin fýtbolkalar polıetılen paketterine toǵytyldy. Sodan keıin zerthanada túrli ólsheý quraldaryn qoldaný arqyly ǵalymdar sımmetrııaǵa baılanysty birqatar antropologııalyq ólsheýler jasady. Atap aıtqanda, bilekterdiń aınalasy, shyntaqtyń jáne qulaqtardyń aınalasy baǵalandy. Keıin, áıelderden ár fýtbolkalardyń ıisin baǵalaýy suraldy. Denesi tartymdy erlerge tán fýtbolkalardyń ısi olarǵa tartymdy bolyp sezildi, al kez-kelgen dene asımmetrııaly qandaıda bir erlerdiń fýtbolkalarynyń ıisi olarǵa onsha unaı qoımady, tipti keı bireýlerinen jıerkenip ketti. Bul tujyrym tórt táýelsiz zertteýden keıin bekitildi.
Áıelder ovýlıatsııa kezinde sımmetrııany jaqsy sezinedi, ıaǵnı, etekkir tsıkliniń fazasy kezinde, ol kez názik jandylardyń uryqtanýǵa beıim bolyp turǵan kezi. Bul áıelderdiń densaýlyǵy myqty jáne joǵary sapaly gender jıyntyǵyna ıe erlermen kóbeıýine evolıýtsııalyq beıimdelýi bolýy múmkin. Nekesiz seriktes retinde áıelder, dene sımetrııasymen erekshelenetin erlerdi tańdaýǵa beıim keledi, bul sımmetrııanyń seksýaldyq tartymdylyǵynyń taǵy bir mańyzdy dáleli.