Mazmuny
Búırektiń sozylmaly aýrýy – búırektiń zaqymdanýymen jáne qyzmetiniń birtindep buzylysymen sıpattalatyn aýrý. Búırektiń negizgi qyzmeti – organızmnen zalmasý ónimderin jáne artyq sýdy syrtqa shyǵarý.
Búırek organızmnen almasý ónimderin shyǵarýǵa, elektrolıttik úılesimdi jáne arterıaldyq qysymdy retteýge, sondaı-aq, erıtropoezdi(erıtrotsıtterdi túzý) yntalandyrýǵa jaýap beredi.
Búırektiń sozylmaly aýrýy (BSA) - baıaý ýshyǵatyn aýrý. Belgili bir kezeń ishinde aýrý sımptomsyz ótedi. Keıde qyzmetiniń buzylýy baıaý damyǵanda sımptomdary búırektiń jumysy toqtaǵanǵa deıin bolmaýy múmkin.
Búırektiń sozylmaly aýrýynyń qorytyndy kezeńi - sozylmaly búırek jetkiliksizdiginiń sońǵy satysy. Bul kezde búırekter zattek almasýyn jáne artyq suıyqtyqty organızmnen syrtqa shyǵara almaıdy. Gemodıalız nemese búırek almastyrý qajet bolady.
Kóbinese, búırektiń sozylmaly aýrýynyń damý sebebi – qant dıabeti jáne joǵary arterıaldyq qysym.
Búırektiń zaqymdalýyna aparýǵa qabiletti basqa da aýrýlar:
- Aýtoımmýndyq aýrýlar (mysaly, júıelik qyzyljegi jáne sklerodermııa)
- Búırektiń týa bitken aqaýlary (mysaly, búırektiń polıkıstozy)
- Keıbir hımııalyq zattekterdiń áseri
- Búırektiń jaraqaty
- Búırektegi tastar jáne ınfektsııalar
- Búırek tamyrlaryndaǵy máseleler
- Keıbir dárilik preparattardy qabyldaý (analgetıkter jáne qaterli isikterdi emdeıtin preparattar)
- Búırekke neseptiń keri aǵýy (reflıýks-nefropatııa)
- Búırektiń basqa aýrýlary.
Búırektiń sozylmaly aýrýy organızmde suıyqtyqtyń jáne almasý ónimderiniń jınalýyna aparady. Bul organızmniń kóptegen júıeleriniń buzylysyn týyndatady, onyń ishinde:
- Arterıaldyq qysymnyń artýy
- Qan jasýshalarynyń sanynyń azaıýy
- D dárýmeni almasýynyń buzylysy jáne súıek saýlyǵynyń nasharlaýy.
Búırektiń sozylmaly aýrýynyń erte sımptomdary basqa kóptegen aýrýlardyń sımptomdaryna uqsas. Olar aýrýdyń erte satysyndaǵy jalǵyz belgisi bolýy múmkin.
Olarǵa jatatyndar:
- Tábetti joǵaltý
- Jalpy álsizdik
- Bas aýyrýy
- Júrek aınýy
- Josparlanbaǵan salmaq joǵaltý
Aýrýdyń ýshyǵýynda paıda bolatyn sımptomdary:
- Aýytqýly qoshqyl nemese aqshyl teri
- Súıektegi aýyrsyný
- Uıqy basýy nemese nazar qoıýdaǵy máseleler
- Qol-aıaqtyń uıyp, isinýi
- Bulshyq ettiń tartylýy jáne qurysý
- Aýyzdan jaǵymsyz ıis shyǵýy
- Kógerý paıda bolýy, nájiste qan bolýy
- Shamadan artyq shóldeý
- Yqylyq tııýdiń jıi ustamalary
- Jynystyq qyzmettiń buzylysy
- Etekkirdiń bolmaýy (amenoreıa)
- Entigý
- Uıqydaǵy máseleler
- Qusý, kóbinese, tańerteń.
Kóptegen naýqastrda búırektiń sozylmaly aýrýynyń barlyq satysynda joǵary arterıaldyq qysym baıqalady. Medıtsınalyq qaraý kezinde dáriger júrektiń jáne ókpeniń aýytqýly shýylyn anyqtaýy múmkin. Nevrologııalyq qaraýda nervterdiń zaqymdalýy anyqtalýy múmkin.
Neseptiń taldaýynda proteınýrııa (neseptegi aqýyz) jáne basqa ózgerister baıqalýy múmkin. Osy ózgerister paıda bolǵannan aýrýdyń sımptomdaryna deıin 6 aıdan 10 jylǵa deıin jáne odan asatyn ýaqyt ótýi múmkin.
Búırektiń qyzmettik qabiletin baǵalaý úshin kelesi zertteýler taǵaıyndalady:
- Kreatının klırensi
- Kreatının deńgeıi
- Qandaǵy nesepnár azotyn anyqtaý (AMK)
Búırektiń sozylmaly aýrýy kóptegen zertteýlerdiń nátıjesine áser etedi. Búırektiń sozylmaly aýrýy ýshyǵýynda ár 2-3 aı saıyn kelesi kórsetkishterdi anyqtaý qajet:
- Albýmın
- Kaltsıı
- Qandaǵy holesterın deńgeıi
- Qannyń jalpy taldaýy (OAK)
- Qandaǵy elektrolıtter deńgeıin anyqtaý
- Magnıı
- Fosfor
- Kalıı
- Natrıı
Búırektiń sozylmaly aýrýynyń sebebin nemese túrin anyqtaý úshin basqa tekserýler:
- Ish qýysy aǵzalarynyń KT
- Ish qýysy aǵzalarynyń MRT
- Ish qýysy aǵzalarynyń ÝDT(ÝZI)
- Búırektiń bıopsııasy
- Búırekti skanerleý
- Búırektiń ÝDT (ÝZI).
Aýrý kelesi tekserýlerdiń nátıjelerine áser etýi múmkin:
- Erıtropoetın deńgeıi
- Paratgormon deńgeıi
- Súıektiń densıtometrııasy
- D dárýmeniniń deńgeıi.
Arterıaldyq qysymdy baqylaý búırektiń zaqymdaný úrdisin báseńdetedi.
- Bul úshin angıotenzın- aınaldyratyn fermentti tejeýshiler (APF) nemese angıotenzın retseptorlaryn basýshylar (BRA) taǵaıyndalady.
- Maqsat – arterıaldyq qysymdy 130/80 mm.syn.baǵ deńgeıinde nemese odan tómen deńgeıin qoldaý.
Ómir saltyna kelesi ózgeristerdi engizý búırekterdi qorǵaýǵa jáne júrektiń aýrýlarynyń, ınsýlttiń aldyn alýǵa kómektesedi:
- Temeki shekpeńiz.
- Maıdyń jáne holesterınniń mólsheri tómen taǵamdy tutynyńyz.
- Dene jattyǵýlaryn udaıy oryndańyz (jattyǵý aldynda dárigermen keńesińiz)
- Qajet bolsa, holesterın deńgeıin tómendetý úshin dárilik preparattardy qabyldańyz
- Qandaǵy qant deńgeıin baqylaýda ustańyz.
- Tuz nemese kalııdi tutynýdy shekteńiz.
Qandaı da bir dárilik preparattardy qabyldaý aldynda nefrologpen keńesińiz. Bul dárýmenderge, shópterge jáne taǵamdyq qospalarǵa da qatysty. Sizdi baqylaıtyn barlyq dárigerler búırektiń sozylmaly aýrýyna shaldyqqandyǵyńyz týraly bilýi tıis.
Basqa emdeý ádisteri:
- Qandaǵy fosfordyń deńgeıiniń artýynyń aldyn alý úshin fosfat baılanystyratyn dárilik preparattardy qabyldaý
- Ratsıondaǵy temirdiń mólsheriniń artýy, temirdiń dárilik preparattary, anemııany emdeý úshin erıtropoetın ınektsııalary jáne qan quıý
- Kaltsıı jáne D dárýmeni preparattaryn qabyldaý (qabyldaý aldynda dárigermen keńesińiz)
Búırektiń sozylmaly aýrýynda arnaıy emdám ustaný usynylady:
- Suıyqtyqty shekteý
- Aqýyzdyq ónimderdiń mólsherin azaıtý
- Tuzdy, kalıı, fosfor, basqa elektrolıtterdi shekteý
- Salmaq joǵaltýdyń aldyn alý úshin kalorııalar sanyn ulǵaıtý
Búırektiń sozylmaly aýrýyna shaldyqqan naýqastar kelesilerge qarsy vaktsına alýy tıis:
- A gepatıtinen
- V gepatıtinen
- Tumaýdan
- Pnevmokokk ınfektsııasynan.
Kóptegen naýqastarǵa búırektiń sozylmaly aýrýy dıagnozy búırek qyzmetteriniń kópshiligin joǵaltqanǵa deıin qoıylmaýy múmkin.
Búırektiń sozylmaly aýrýy emdelip, aıaǵyna deıin jazylmaıdy. Birtindep ýshyǵyp, sozylmaly búırek jetkiliksizdiginiń sońǵy satysyna deıin jetedi. Sımptomdardyń damý jyldamdyǵy kelesilerge táýeldi:
- Búırektiń zaqymdaný sebebine
- Naýqastyń ózine qamqorlyǵyna
Búırek jetkiliksizdigi - búırektiń sozylmaly aýrýynyń sońǵy satysy. Bul kezde búırek organızmniń qajettiligin qoldaı almaıdy.
Emdeýshi dáriger naýqaspen gemodıalız ótkizý qajettiligin talqylaıdy. Sharanyń oryndalýy kezinde almasý ónimderi joıylady, sebebi, búırek bul qyzmetti oryndaı almaıdy.
Ádette, dıalız búırektiń qyzmeti 10 - 15% saqtalǵanda taǵaıyndalady. Gemodıalızdi ótkizý búırek almastyrýǵa kútý qaǵazynda tirkelgen naýqastarǵa da qajet bolýy múmkin.
- Anemııa
- Ishekten nemese asqazannan qan ketýi
- Súıektegi, býyndaǵy jáne bulshyq etindegi aýyrsyný
- Qandaǵy qant deńgeıiniń ózgerisi
- Qol-aıaqtyń nervteriniń zaqymdanýy (perıferııalyq neıropatııa)
- Dementsııa (aqyl-esten ajyraý)
- Plevra qýysynda suıyqtyq jınalýy (plevrıt)
- Júrek jáne qantamyrlar jaǵynan asqynýlar
- Sozylmaly júrek jetkiliksizdigi
- Júrektiń ıshemııalyq aýrýy
- Joǵary arterıaldyq qysym
- Perıkardıt
- Insýlt
- Qandaǵy fosfor deńgeıiniń artýy
- Qandaǵy kalıı deńgeıiniń artýy
- Gıperparatıreoz
- Infektsııanyń paıda bolýynyń joǵary qaýpi
- Baýyrdyń zaqymdanýy nemese baýyr jetkiliksizdigi
- Tamaqtanýdyń jetkiliksizdigi
- Túsik tastaý jáne bedeýlik
- Qurysý
- Isinýler
- Súıektiń álsireýi jáne syný paıda bolý qaýpiniń artýy.
Máseleniń sebebi bolatyn aýrýlardy emdeý búırektiń sozylmaly aýrýynyń aldyn alýǵa nemese damýyn kesheýildetý úshin kómektese alady. Qant dıabetine shaldyqqan naýqastar qandaǵy qant deńgeıin, arterıaldyq qysymdy baqylaýy tıis jáne temeki shekpeýi tıis.
Búırektiń sozylmaly jetkiliksizdigi.