Mazmuny
Titirkengen ishek sındromy (TIS) – ishektiń jıi kezdesetin buzylysy, ishektiń túıilýimen, kóp jeldenýmen, ishtiń kebýimen, ish ótýimen jáne qatýymen sıpattalady. Aýrýdy keıde “asqazan nevrozy” nemese “spastıkalyq kolıt” dep ataıdy. Keıbir ónimder, kóńil-kúı kúızelisi, ınfektsııalar, jaraqattar TIS sımptomdarynyń paıda bolýyn týyndatýy múmkin.
TIS balalarǵa jaısyzdyq ákelgenimen, ol densaýlyqtyń kúrdeli máselelerine aparmaıdy. Dárigerler balalarǵa dárilerdiń, emdám men ómir saltyn ózgertý kómegimen TIS sımptomdaryn retteýge kómektesedi, sondyqtan, TIS shaldyqqan balalar belsendi jáne saý ómir saltyn ustana alady.
TIS naqty paıda bolý sebebi belgisiz, aýrý bir otbasynyń múshelerinde qaıtalanýy múmkin. Zertteýlerge saı, TIS shaldyqqan balalar bul aýrýǵa shaldyqpaǵan balalarǵa qaraǵanda aýyrsynýǵa, jaısyzdyqqa sezimtal jáne tolyqtyqqa beıim. Sút, shokolad, kofeın, maıly jáne ashy tamaq, fast-fýd sekildi keıbir ónimder TIS paıda bolýynyń sebebin quraýy múmkin. Keıbir jaǵdaıdaǵy sebebi belgisiz.
Kúızelis - aýrýdyń saý balalardyń arasynda damýynda aıtarlyqtaı rol atqarady. TIS shaldyqqan keıbir balalar kúızeliske jáne kóńil-kúı buzylysyna óte sezimtal. Onyń sebebi – toq ishektiń nervteri mımen baılanysqan, jáne kúızelistik jáne shıelenistik jaǵdaılarda (otbasynyń máseleleri, synaqtar, demalys jáne jaraqattar) toq ishek pen asqazannyń qyzmetiniń buzylystary paıda bolýy múmkin.
TIS shaldyqqan balalarda ádette, keminde, 3 aı barysynda (aldyńǵy jylmen salystyrǵanda) tómendegi sımptomdardyń ekeýi bolady:
- Aýyrsyný nemese jaısyzdyq, nájis shyqqannan keıin azaıatyn
- Aýyrsyný nemese jaısyzdyq, balanyń dárethanaǵa barý jıiligine baılanysty
- Aýyrsyný nemese jaısyzdyq, balanyń nájisindegi ózgeristerge baılanysty. Keıbir balalarda ish qatýy bolady, nájisi qataıady; basqa balalarda ishtiń ótýi oryn alýy múmkin.
TIS anyqtaýdyń naqty ádisi joq. Dárigerler ádette, balanyń tolyq syrqatnamasynyń (onyń ishinde, TIS boıynsha otbasylyq syrqatnama zertteledi) jáne medıtsınalyq tekserýdiń negizinde dıagnoz qoıady. Bala ishtiń jeldenýi nemese ótýi týraly suraqtarǵa jaýap berýge uıalýy múmkin. Sondyqtan, ata-analary balaǵa dáriger oǵan ózin jaqsy sezinýge kómektesýi úshin aqparatty bilýi qajettigin túsindirýi qajet.
Dáriger balanyń úıdegń jáne mekteptegi qorshaǵan ortasy týraly suraýy múmkin, keıbir ónimderdiń TIS sımptomdaryn týyndatýy múmkindigin anyqtaý úshin taǵamdyq kúndelik jazýdy tapsyrýy múmkin.
Kóbinese, dárigerge TIS anyqtaý úshin arnaıy tekserýlerdi júrgizýdiń qajeti bolmaıdy, biraq, keıde ishektiń basqa aýrýlaryn eskerý úshin qan men nájistiń taldaýyn, rentgendik zertteýdi taǵaıyndaıdy.
TIS aıaǵyna deıin jazylmaıdy. Biraq, aýrýdyń sımptomdaryn jeńildetý boıynsha sharalar bar:
- Emdámdegi ózgerister. TIS shaldyqqan keıbir balalar tamaqtanýdaǵy ózgeristerdiń TIS sımptomdaryn azaıtýǵa nemese joıýǵa kómektesetindigin baıqaıdy. Tamaqty kóp ishýden, kofeındi sýsyndardan, tatymdy, maıly nemese aýrýdyń sımptomdaryn týyndatatyn basqa ónimderden alshaq bolý qajet.
- Ómir saltyn ózgertý. Eger sımptomdar kúızeliske baılanysty bolsa, balańyzben oǵan mektepke, úıge nemese dostaryna baılanysty kóńil-kúı kórinisterin baqylaýǵa kómektesý úshin ne isteı alatyndyǵyńyz týraly sóılesińiz.
- Udaıy dene jattyǵýlaryn oryndaý jáne kúızelis deńgeıin azaıtý. Dene jattyǵýlary astyń jaqsy qorytylýyna jáne shıryǵýdyń basylýyna yqpal etedi. Eger balańyz alańdaýdan nemese depressııadan zardap shegetin bolsa, dáriger sizge balalar psıhologynyń nemese terapevtiń keńesin alýdy usynýy múmkin.
- Dárilik preparattar. Keıde dáriger TIS jeke sımptomdaryn emdeý úshin preparattar taǵaıyndaıdy, mysaly, ish qatýyn jeńildetý úshin ish júrgizetinder, ish ótýine qarsy preparattar, mıorelaksanttar nemese antıdepressanttar. TIS sımptomdaryn jeńildetý úshin balaǵa dári berý aldynda dárigermen keńesińiz. Aýrýdy emdeý úshin qazir jańa dárilik quraldardyń qatary kóp, mysaly, neırotasymaldaýshy serotonınge baǵyttalǵan, biraq, mundaı preparattar asa saqtyqpen taǵaıyndalýy tıis.
- Kúızelisti azaıtý. Gıpnoz, bosańsý úshin tynys alý jattyǵýlary jáne psıhoterapııa, TIS sımptomdaryn retteýdiń keń tanymal bolyp kele jatqan, qaýipsiz tásilderi.
TIS ómirge qaýip tóndirmese de, ómirdiń sapasyna áser etýi múmkin. Balaǵa belsendi jáne saý ómir saltyn ustanýyna kómektesý úshin dárigermen TIS sımptomdaryn emdeý týraly keńesińiz.