Mazmuny
Janaspaly dermatıt – bul aýrý qandaı da bir zatpen tikeleı janasqannyń saldarynan týyndaıdy. Ol qabynbaly, jaraǵa túrinde bolady, ústińgi jaǵy qyzaryp turady.
Janaspaly dermatıttiń eki formasy bar: allergııadan jáne titirkenýden (tıgen bir zattyń áserinen) týyndaǵan.
Keıbir ósimdikter ýyt bóledi, odan teri titirkenedi. Bul emen aǵashynyń japyraǵynan týyndaǵan ý bolýy múmkin. Bul japyraqqa teri tıip ketken kezde, túzý jolaqtar paıda bolady.
Bir zattyń tııýi saldarynan titirkengen dermatıt, aýrýdyń eń kóp taralǵan formasy bolyp tabylady. Bul aýrýdyń sebepshileri: túrli qyshqyldar, qabyrshyqty materıaldar, sabyn sııaqty, jýý quraldary, jeldetkishter, ertindiler men basqa da zattar. Mundaı zattardan tiri kúıgendeı áser beredi.
Basqa da titirkendirgishter mynalar:
• Tsement;
• Shashqa arnalǵan boıaq;
• Jórgekterdi uzaq ýaqyt aýystyrmaý;
• Pestıtsıdter men gerbıtsıdter
• Rezınaly qolǵaptar;
• Sýsabyn.
Allergııalyq janaspaly dermatıt, eger sizdiń terińizde allergııa nemese gıpersezimtaldyq bolsa, onda alergen bolyp esepteletin keıbir zattyń nemese materıaldyń áser berýinen týyndaıdy.
Kóbinese allergen bolyp tabylatyndar, tómende berilgen:
• Kirpik japsyratyn kileı jáne shash jalǵaıtyn quraldar;
• Antıbıotıkter, (neomıtsın sekildi) teriniń ústine jaǵatyn;
• Balza Perý (kóptegen arnaıy tamaqqa arnalǵan qospalar, boıaqtar sondaı-aq kóptegen azyq-túlik pen sýsyndar);
• Matalar men kıimder;
• Aromatıkalyq zattar, parfıýmerlik, kosmetıkalyq, azyqtyq, sabyn jáne dymqyldandyrǵysh losondar;
• Tyrnaqqa arnalǵan laktar, shashqa arnalǵan boıaqtar, ketirýge arnalǵan sertindiler;
• Japsyrǵyshtar nemese basqa da materıaldar (baǵaly buıymdar, saǵat baýlary, metal túımeler, ishkıimniń temir ilgekteri, bekitkishter, qalta pyshaqtary, pomadalar men opalardyń qaptary);
• Ýly shyrmaýyq, emen, sirke aǵashy nemese basqa da ósimdikter;
• Rezınaly nemese latekstik qolǵaptar men aıaq kıimder
Kez-kelgen zatmen alǵashqy ret baılanys boǵan kezde sizge esh áser bilinbeýi múmkin, biraq ylǵı turaqty túrde olardy qoldansańyz boıyńyzdaǵy sezimtaldyqty seze bastaısyz, mine ol sol zattan sizdiń allergııańyz bar degen sóz.
Keıbir zattardan týyndaıtyn allergııalyq reaktsııa, terimen uzaq ýaqyt boıy úıkelip, kún sáýlesimen astasyp baryp áser beredi. Olarǵa qyrynýǵa arnalǵan losondar, kúnnen qorǵaǵysh krem, sýlfanılamıdti jaqpa maı, keıbir átirler, tasty-kómirqyshqyldy shaıyrlar men maılar jatady. Keıbir aýamen áser etetin allergender bar, olar: shań nemese ınsektıtsti aerozoldar, sondaı-aq, olar janaspaly dermatıttiń sebepkeri bolýy múmkin.
Metal, nıkel degender terini qabyndyrýy múmkin (erıtema), bórtpe jáne qyshý týyndatady.
Nıkeldi dermatıt te jetkilikti túrde keń taralǵan aýrý bolyp tabylady. Onyń belgileri: artqy jaǵy quryshty bolattan jasalǵan saǵatty taqqanda bilekten bilinebi, sondaı-aq taǵylǵan nıkeldi syrǵalardyń áserinen qulaqtan bilinedi, nemese temirden jasalǵan kıim túımelerinen belgilerdi baıqaýǵa bolady.
Sımptomdar aýrýdyń paıda bolǵan sebepterine qaraı ajyratylady, sondaı-aq, allergııalyq dermatıttiń týdyrýshy allergenderine baılanysty bolady. Ár adamda aýrý sımptomdary ár túrli sıpatta kórinis berýi múmkin.
Allergııalyq reaktsııa kútpegen jerden týyndaýy múmkin. nemese allergenge jolaǵannan keıin birneshe aıdan keıin baıqalýy múmkin.
Janaspaly dermatıt kóbinese qolda paıda bolady. Shash kútimine arnalǵan zattardyń, kosmetıkalardyń, parfıýmenııalardyń saldarynan bet terisinde, basta, moıynda allergııalyq reaktsııa jıi baıqalyp turady. Zergerllik buıymdar da janaspaly dermatıttiń sebepkeri bola alady. Ondaı jaǵdaılar tek olardy taqqan kezde ǵana oryn alady.
Jıi kezdesetin sımpomdary teriniń zaqymdanǵan oshaǵynyń qyshýy. Allergııalyq dermatıtte qyshý sımptomy óte kúshti bolady. Dermatıt kezinde berilgen áserden teri titirkenip, sondaı-aq kúıý men aýrý sezimderi mazalaýy múmkin.
Allergııalyq dermatıt kezinde allergen tıgen jerdegi teri qyzaryp, jolaqty nemese daq sekildi bórtpeler shyǵady. Kóp jaǵdaıda allergııalyq reaktsııa, allergenmen janasqannan keıin , 24-48 saǵattan keıin bórtpe túrinde bastalady. Bórtpeler mynadaı bolýy múmkin:
• Ústińgi jaǵy dymqyl, kúldireýik túrinde túzilgen tompıǵan qyzyldar birigýge beıim bolady;
• Sıpalaǵanda ystyq bolady jáne aýyrsyndyryp turady;
• Sıpalaǵanda jabysqaq, dymqyl bolady nemese qabyrshyqtanyp turady;
• Beti arshylyp-arshylyp turady, jara bolyp ketedi nemese úlkeıedi.
Dermatıt kezinde áser etken titirkendirgishterdyń damýy barysynda, teri qurǵaýy múmkin, erin de qyzaryp ketedi. Qoldarda tilikter (shytynaý sekildi) paıda bolady. Eger titirkenýdiń aldy alyn basa qabynýy da múmkin.
Dıagnozy teriniń syrtqy betiniń negizine jáne titirkendirgishpen nemese allergenmen qashan janasqanyna baılanysty qaralyp, tekserilip qoıylady.
Applıkatsıondy allergologııalyq testterdiń (patch-testter) ótkizý joldarymen teriniń reaktsııasyn týdyrǵan allergenniń sebebi anyqtalýy múmkin. Bul tekserý dermatıtten uzaq ýaqyt boıy zardap shegip júrgen naýqastarǵa qoldanylady.
Bul sharany ótkizý úshin, dárigerge úsh márte baryp-turýǵa týra keledi. Ony kásibı biliktiligi bar jáne bul sharany jaqsy taldap bere alatyn dáriger júrgizedi.
Terige emdeý sharalaryn júrgizý barysynda allergen bolýy yqtımal applıkatsııa tańylady. Olardyń 48 aǵattan keıin sheship, teriniń paıda bolǵan reaktsııasyn baǵalaıdy.
Úshinshi jolyǵý applıkatsııany alyp tastaǵannan keıin 2 kún ótken soń taǵaıyndalady, endi bul, óte kúrdeli reaktsııany baǵalaý úshin qajet bolady.
Eger siz teriniń azǵantaı bóligine qandaı da-bir materıaldy testileýden ótkizgen bolsańyz, allergııalyq reaktsııany baıqasańyz, onda noy ózińizben birge alyp kelgenińiz jón.
Basqa da aýrýlardyń týyndaý múmkindigi bar degen kúmán bolsa, onda sizge basqa tekserý joldary taǵaıyndalady.Mysaly, teri telimine bıopsııa júrgizý nemese zaqymdalǵan telimge bakterıologııalyq zertteý júrgiziledi (sm. bakterıologııalyq zertteý teri úlgisine nemese shyryshty qabyqa bıopsııa jasalady).
Terige titirkendirgish tıse, ony tolyǵymen joıý maqsatynda aldymen teriniń zaqym alǵan jerin kóp mólsherdegi sýmen jýý kerek. Keıin ol belgili bolǵan allergen nemese titirkendirgishke qaıtalap, jýymaı-aq qoıǵan jón.
Keıbir jaǵdaıda, eń tıimdi sheshiim, zaqymdalǵan jerge qol tıgizbeı-aq qoıý bolyp tabylady.
Jumsartqyz zattar nemese ylǵaldandyrǵyshtar terini ylǵaldandyryp turýǵa kómek beredi, sondaı-aq, teriniń qaıta qalpyna kelýine jaǵdaı jasaıdy. Olar teriniń qaıta qabynýdan qorǵaıdy. Atalmysh zattar aldyn alý sharasynyń jáne janaspaly dermatıt eminiń alǵashqy qadamy bolyp sanalady.
Quramynda teriniń qabynýyn tómendetetin kortıkosteroıdtary bar jaqpa maılar men kremder aıtarlyqtaı kómen berýi múmkin. Bul jaqpa maılar men kremderdi qoldanarda, onyń qoldanýly tásiline aa mán bergen abzal. Atalmysh dárilerdi shamadan tys qoldansa, olar bolashaqta teri aýrýlaryna soqtyrýy múmkin.
Dáriger teriniń syrtyna jaǵý úshin kartıkosteroıdtarmen birge takrolımýsti jaqpa maılardy nemese pımekrolımýsty kremderdi qoldanýdy taǵaıyndaýy múmkin.
Aýyr jaǵdaıda kortıkosteroıdty dárilik preparattar taǵaıyndalýy múmkin. Dárilerdiń joǵary dozaly terapııasy 12 kúndik qabyldaýlarmen júzege asady. Sondaı-aq sizge kortıkosteroıdtarmen pýls-terapııa taǵaıyndalady.
Basqa da sımptoptardy jeńildetý úshin tynyshtandyrǵysh jáne teriniń qyshýyna qarsy ketirgish losondy dymqyl tańǵysh baılaý taǵaıyndalady.
Janaspaly dermatıt ádette , asqynbasa, 2 nemese 3 aptanyń ishinde jazylady. Degenmen aýrý qıyndaýy da múmkin, allergendi nemese qatysty zattyń elımınatsııasy tabylmasa aýrýdyń betin qaıtarý qıynǵa soǵady.
Derekkóz: http://www.nlm.nih.gov/medlineplus/ency/article/000869.htm