Hımııalyq zattardan bolǵan kúıik, terige shekteýli túrde ǵana reatsııa beredi, negizi jalpy reaktsııasy odan kúshtirek.
Qyshqyldyq zattarǵa dárethanaǵa arnalǵan tazartqyshtar, akkýmýlıator qyshqyly, aǵartqyshtar, hımııalyq zattar, ónerkásipte ýlaý úshin paıdalanylatyn krıstaldardyń bólikteri, sondaı-aq gaz qosylǵan hımıkattar jatady. Qatty jáne suıyq qyshqyldar túrine qaraı túrli jaraqat týdyrýy múmkin, árıne ol qyshqyldyń denemen janasýda kúshi men uzaqtyǵyna qaraı. Janasqan jerdiń aınalasyna kúıik qatty tarala qoımaıdy, jáne tinder(tkanı) tereń zaqymdanbaıdy. Biraq olar jetkilikti túrde salmaqty jalpy reaktsııaǵa uryndyrýy múmkin .
Hımııalyq kúıiktiń qosymsha belgilerine (qyshqylmen uzaq jáne qarqyndy janasýda oqshaýlanýyna baılanysty) mynadaı jaıttar jatady:
• Ish aýyrady;
• Dem alý qıyndaıdy;
• Teri bozalyp, erin qyzarady;
• Bas aınalady;
• Bas aýyrady;
• Esekjem shyǵyp, isinip, júrek aınyp, álsirep allergııalyq reaktsııa beredi;
• Teri kúıikteri bórtip ketedi;
• Es joǵaltady.
Hımııalyq kúıikke urynǵanda ne isteý kerek? Hımııalyq kúıik bolǵan kezde, qandaı hımııalyq zattan kúıgenin bilip alyńyz. Kúıiktiń aldyn alý úshin, mindetti túrde, taksıkologııalyq ortalyqtan qosymsha málimet alyńyz. Taksıkologııalyq ortalyqqa habarlaspas buryn, hımıkattar salynǵan qorapshany janyńyzǵa qoıyńyz, taksıkologııalyq ortalyqtyń qyzmetkerine onyń syrtyna jazylǵan aqparatty oqyp berińiz.
Kóbinese, hımııalyq kúıiktiń aldyn alý úshin denedegi hımıkatty sýyq sýmen ábden jýyp tastaý kerek, desede, barlyq hımıkattar mumndaı tásilmen tolyq joıylmaıdy. Mańyzdysy, kúıikti keıin asqynyp ketpeýi úshin durystap emdeý kerek.
Hımııalyq kúıikterdi sýmen ketirý úshin:
• Kúıiktiń ornyn tezdetip sýmen eselep jýyńyz. Kúıiktiń alǵashqy mınýttarynda jýyp tastasa asqynýdyń aldyn alýǵa bolady.
• Hımııalyq zattarben baılanysýdan amal bolsa, aýlaq júrýge tyrysyńyz.
• Aınalańyzdaǵy adamdardyń kózderine hımııalyq zattardy shashyratyp almańyz.
• Zaqymdanǵan jerdi kem degende 20 mınýttyń ishinde jýyp tastańyz.
• Ystyq sýdy qoldanbańyz, óıtkeni ol kúıgen jerdi odan saıyn zaqymdaýy múmkin.
• Eger qasyńyzdaǵy adam hımııalyq zattan zardap shekken bolsa, ony jýýǵa majbúrleńiz.
• Eger hımııalyq zatty aralastyrý kerek bolsa, qolyńyzǵa mindetti túrde arnaıy qolǵap kıip alyńyz.
• Zaqymdalǵan jerińizdi jýyp jatqanda kıimińizdi sheship qoıyńyz jáne qymbat zattardy da bólek alyp qoıǵanyńyz jón bolady, sebebi, olarǵa hımıkat juǵyp qalýy yqtımal.
• Eger 20 mınýttan keıin zaqymdanǵan jer ashyp tursa, onda qaıtadan 10-15 mınýt boıy sýyq sýdy aǵyzyp qoıyp jýyńyz.
• Jýyp bolǵannan keıin, zaqymdanǵan jerdi tazartylǵan kebý materıalmen nemese dákemen aqyryn orap qoıyńyz. Biraq, jaraqatyńyzdy qysyp tastamańyz.
• Jeńil hımııalyq kúıikter, arnaıy emdemese de ózdiginen jazylyp ketedi. Al eger salmaqty kúıik bolyp jatsa, dárigerge kóringen durys.
• Taǵy bir mańyzdysy, kúıikpen jaraqattanǵan adamdardy jalǵyz qaldyrmańyz, óıtkeni jalpy reaktsııanyń beleń alyp ketýi múmkin.
• Taksıkologııalyq ortalyqtyń, nemese, kúıik ortalyǵyndaǵy mamannyń keńesinsiz, óz betińizshe hımııalyq zattardy zalalsyzdandyrmańyz.
• Hımııalyq zattardyń tin kóbikshelerin nemese bólikterin óz betińizshe joıýǵa asyqpańyz.
Sýǵa jýýǵa bolmaıtyn hımııalyq kúıikter. Keıbir qyshqylǵa kúıgen kúıikter jýý barysynda asqynyp ketedi.
• Kúkirt qyshqyly jumsaq sabyn eritindisimen jýylady, eger qatty kúımese. Sýǵa jýý barysynda qyshqyl ysyp ketýi múmkin, dese de qyshqyldy teride qaldyrmaı, jýyp tastaǵan qansha degenmen durysqoı.
• Karbon qyshqyly nemese fenol sýmen úılespeıdi, sondyqtan teridegi hımıkatty ketirý úshin sý qosylǵan spırtti paıdalanyńyz, sodan keıin sýmen jýyńyz. Eger qolyńyzda ondaı spırt bolmasa, onda salqyn sýmen jýyńyz. Hımıkat kózge tamyp ketken bolsa, onda spırtti múldem jolatpańyz.
• Ftorlysýtegi qyshqylymen zaqymdanǵan kúıikti as sodasyn sýǵa ezip, sonymen jýady. (ony daıyndaý barysynda sýdy barynsha az paıdalanyńyz). Sodan soń sýmen ábden jýyńyz. Bul qyshqylmen zaqymdanǵan kúıikter birden kórinbeıdi, sondyqtan qyshqyl tıgen jerdi esh zaqym kórinbese de jýyp tastańyz. Eskerte keteık, as sodasy aralasqan sýmen kózdi jýýǵa bolmaıdy.
Hımıkat kózge tamyp ketse, tez arada sýmen eselep jýa berińiz, sebebi ol kózdi qatty zaqymdap tastaýy múmkin.
Tegter:
Hımııalyq kúıik
Kúkirt qyshqyly
Karbon qyshqyly
Fenol
Ftorlysýtegi qyshqyly